Historia Powiatu

123 lata - tyle trwała nieobecność państwa polskiego na mapach Europy. Mimo wielkich wysiłków zaborców nie udało się jednak zniszczyć narodu. Czas podziału między trzech zaborców nie pogrzebał poczucia jedności narodowej, łączyły nas język, tradycja i historia.

“Niepodobna oddać tego upojenia, tego szału radości, jaki ludność polską w tym momencie ogarnął. (...) Kto tych krótkich dni nie przeżył, kto nie szalał z radości w tym czasie wraz z całym narodem, ten nie dozna w swym życiu największej radości. Cztery pokolenia czekały, piąte się doczekało. Od rana do wieczora gromadziły się tłumy na rynkach miast; robotnik, urzędnik porzucał pracę, chłop porzucał rolę i leciał do miasta, na rynek, dowiedzieć się, przekonać się, zobaczyć wojsko polskie, polskie napisy, orły na urzędach, rozczulano się na widok kolejarzy, ba, na widok polskich policjantów i żandarmów.” (“Powstawanie II Rzeczypospolitej”- wybór dokumentów).

Dlaczego za datę odzyskania przez Polskę niepodległości przyjęto dzień 11. listopada 1918 roku?
Odzyskiwanie przez Polskę niepodległości było procesem stopniowym i wybór 11. listopada jest dość arbitralny. Niepodległa Polska odrodziła się w listopadzie 1918 roku w ciągu zaledwie trzech tygodni.
Uzasadnieniem tego wyboru może być zbiegnięcie się wydarzeń w Polsce z końcem I wojny światowej. Również 11. listopada 1918 roku wobec grożącego niebezpieczeństwa zewnętrznego i wewnętrznego, dla ujednostajnienia wszelkich zarządzeń wojskowych i utrzymania porządku w kraju, Rada Regencyjna przekazała władzę wojskową i naczelne dowództwo wojsk polskich, jej podległych, Brygadierowi Józefowi Piłsudskiemu. Młodym Polakom warto przypomnieć, że decyzja o uznaniu 11. listopada Dniem Niepodległości została podjęta dopiero w 1937 roku. Tak więc w przedwojennej Polsce święto to było obchodzone tylko dwa razy. (zdj. obok - siedziba Starostwa Powiatowego w Sochaczewie w okresie międzywojennym. Zdjęcie z archiwum Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą.)

Chcąc odszukać ślady rodzącej się na nowo państwowości polskiej na Ziemi Sochaczewskiej pracownicy Wydziału Promocji, Kultury, Sportu i Turystyki Starostwa, postanowili pojechać do Archiwum Państwowego, by sprawdzić zasoby dotyczące powiatu sochaczewskiego z okresu międzywojennego. Już wstępna rozmowa telefoniczna z pracownikami archiwum przekonała nas, że materiałów jest bardzo mało. Mimo wszystko mieliśmy nadzieję, że w dokumentach znajdziemy chociaż pełną listę radnych jednej z kadencji.
Ziemia Sochaczewska nie miała szczęścia. Już sąsiednie miasta Żyrardów czy Łowicz na temat swojej historii tej dawnej i tej najnowszej mają zasobne archiwa. My, na podstawie archiwaliów nie jesteśmy w stanie ustalić pełnych list rady powiatu sprzed niespełna stu lat. Wrzesień 1939 roku był dla miasta Sochaczew i okolicznych gmin wyjątkowo okrutny. Ginęli ludzie i ginęła w płomieniach wojny pamięć o nich, płonęły dokumenty, płonęły archiwa. Dziś, Archiwum Państwowe m. st. Warszawy oddział w Grodzisku Mazowieckim, bo tam są zgromadzone dokumenty dotyczące naszego powiatu, dysponuje jedynie sześcioma jednostkami, co w języku archiwistów oznacza sześć teczek. Dokąd się do nich nie zajrzy, zupełnie nie wiadomo, co to oznacza. Może to być pojedyncza nieznacząca kartka papieru, ale też zbiór wielu ważnych dokumentów. Jest rzeczą ciekawą, że wśród grodziskich archiwaliów nie znaleźliśmy żadnych dokumentów podpisanych przez pierwszego starostę sochaczewskiego z okresu międzywojennego Włodzimierza Garbolewskiego. Istnieją natomiast dokumenty podpisane przez starostów: Władysława Staniszewskiego (1921, 1922), Ołpińskiego (brak imienia) (1926), St. Kuleszę (1925-27), H.Reind’la (1929,1930).
W dokumencie z 20.10.1922 r. można dowiedzieć się, że w skład ówczesnego powiatu sochaczewskiego wchodziły następujące Rady i Zgromadzenia Gminne: Chodaków, Głusk, Iłów, Kampinos, Kozłów Biskupi, Łazy, Młodzieszyn, Rybno, Szymanów i Tułowice.

Perełką zdaje się być zachowany w całości protokół nr 6 z odbytej 25. czerwca 1929 r. (...) sesji wójtów i sekretarzy. Czy dziś ktoś wie co, to był podatek włościański albo dworski, co to takiego składka ogniowa, czy szarwark? Jak kruche były zręby naszej państwowości niech świadczy poniższy cytat: “Urzędnik Wydziału Powiatowego p. Siemianowski podaje do wiadomości wynik zbiórki na rzecz funduszu do walki ze szpiegostwem, podkreślając zbyt małe kwoty, przekazane na cel powyższy przez poszczególne Urzędy Gminne”. Sądzimy, że ciekawostką będzie dla wszystkich czytelników fragment protokołu, w którym mowa, że “p. Siemianowski rozdał wszystkim wójtom portrety Min. Spr. Wewn. Sławoja Składkowskiego celem zawieszenia ich w Urzędach “, jak też ten, mówiący o pewnym obyczaju, otóż opisywaną sesję “zamknął Przewodniczący okrzykiem na cześć Najjaśniejszej Rzeczypospolitej Polskiej, Prezydenta Rzeczypospolitej i marszałka Józefa Piłsudskiego, co zebrani powtórzyli trzykrotnie”.

W celu uzupełnienia powyższego tekstu o inne materiały źródłowe zgłosiliśmy się do Muzeum Ziemi Sochaczewskiej i Pola Bitwy nad Bzurą. Tam pokierowano nas do Leszka Nawrockiego, który jest niekwestionowanym autorytetem z wiedzy o dziejach naszego powiatu. Oto co nam powiedział: „Najwięcej, choć niestety, niewiele, materiałów znajduje się w Archiwum w Grodzisku. Jednak w innych archiwach też powinny być materiały dotyczące powiatu sochaczewskiego, np. w Archiwum Akt Nowych w Warszawie. Materiałów o powiecie szukać można też w siedzibie GUS w Warszawie. Zbieranie materiałów o naszym powiecie można porównać do układania puzzli. Szczątkowe, jednostkowe informacje znaleźć można w przedwojennej prasie lokalnej i różnych publikacjach okolicznościowych. W okresie międzywojennym wyszła praca „Materiały monograficzne województwa warszawskiego, gdzie jest sporo ciekawych informacji o powiecie sochaczewskim. Sporo na ten temat pisał Kazimierz Hugo-Bader”.


Zdjęcie to przedstawia prawdopodobnie posiedzenie Rady Powiatowej z 28. września 1938 rok. Udało nam się ustalić do tej pory nazwiska pięciu osób. I tak: piąty od prawej strony w rzędzie siedzących to Józef Bukraba – to burmistrz miasta; piąty od prawej strony w rzędzie stojących to Kazimierz Draber; siódmy od lewej w rzędzie stojących to Adam Kuśmirek (ur. 25 marca 1902 r. w miejscowości Stare Paski - zm. 4 czerwca 1994 r. Był ułanem w 1920 r. i służył w Kaliszu. Od 1927 r. mieszkał w miejscowości Łepków, późniejszy Ewelinów, a obecnie - Skarbikowo. W tamtym okresie Łepków należał do powiatu sochaczewskiego i najprawdopodobniej wchodził w skład gminy Łazy. Na zdjęciu miał wówczas 36 lat); trzeci od lewej w rzędzie siedzących to Roman Dorożalski (mieszkaniec wsi Pasikonie); trzeci od prawej w rzędzie siedzących to p. Jakubiak ze wsi Nowe Szczytno (lub Chrapy), czwarty od lewej w rzędzie siedzących to 50-letni Maksymilian Wojno, mieszkaniec wsi Wołyńskie, gm. Iłów, rolnik, ur. w 1888 r., zasiadał w Radzie kolejną kadencję.